Alegorie Oszczędności i Dobrobytu

Tradycyjna średniowieczna technika sztuki witrażowej fascynowała wielu artystów secesyjnych. W 1892 roku, podczas letniego pobytu we Francji, Józef Mehoffer zwiedził gotyckie katedry (m.in. w Rouen i Amiens), gdzie z uwagą studiował tamtejsze witraże. Pierwszy projekt witraża wykonał wspólnie ze Stanisławem Wyspiańskim już w 1891 roku, w wieku 22 lat. Zwieńczeniem wszystkich doświadczeń i poszukiwań Mehoffera w tej dziedzinie jest jego esej zatytułowany „Witraż jako kompozycja dekoracyjna”, który ukazał się w 1939 roku w „Przeglądzie Współczesnym”. Tak w nim pisał „[…] kiedy patrzymy na witraż, nie wolno, aby przypominał nam papier i malowany na nim obraz. Materiał, w którym wykonano okno kolorowe, wywdzięczy się artyście za uszanowanie praw swoich. Z koniecznej prostoty i powściągliwości linii, z koniecznej logiczności zestawień barwnych powstanie niewzruszona i muzykalna rytmiczność. Przez taką niewzruszoność malarską podnosi się kompozycja dekoracyjna na wyżyny”.
Oprócz wielu wybitnych witraży o charakterze religijnym, które możemy podziwiać głównie w kościołach, powstały równie wspaniałe dzieła o charakterze świeckim. Stanowią one istotny element dekoracji wielu kamienic mieszkalnych oraz obiektów użyteczności publicznej wzniesionych w Krakowie w końcu XIX wieku i w pierwszym czterdziestoleciu wieku XX. Dwa takie witraże wykonane wg projektów Józefa Mehoffera znajdują się w budynku Banku Pekao S.A. przy ul. Szpitalnej 15. Powstały w latach 30. XX wieku, kiedy budynek dawnej Komunalnej Kasy Oszczędności Miasta Krakowa przechodził kolejną przebudowę. Dzieła zachowały się w oryginale. Mają wymiar 210 × 264 cm, podzielone są wertykalnie na trzy równe części i horyzontalnie na 2/3 wysokości okna, a do ich wykonania użyto szkła barwionego, ołowiu i stali.
Witraż „Alegoria Oszczędności” znajduje się w oknie głównej klatki schodowej, na pierwszym półpiętrze. Jest to kompozycja przedstawiająca jedną scenę. W centrum siedzi kobieta w długiej sukni, płaszczu spiętym na piersiach i strojnym nakryciu głowy. W dłoniach trzyma róg obfitości, z którego wysypują się kwiaty, owoce i kamienie szlachetne. Postać otaczają dzieci, które wrzucają pieniądze do okutej skarbony, umieszczonej na cokole. Po lewej stronie stoi młoda dziewczyna w zielonej spódnicy i pasiastym swetrze, obok niej chłopak w marynarce i koszuli z krawatem. Po prawej stronie widzimy dziewczynę w kraciastym płaszczu oraz fragment twarzy kolejnej osoby. Prawdopodobnie dwoje z przedstawionych dzieci to wnuczęta artysty, Ryszard i Magdalena. Powyżej umieszczone jest złociste koło, na tle którego ukazane są w półpostaci dwie młode kobiety. Ubrane w stroje ludowe trzymają kłosy zbóż splecione na kształt dekoracyjnego wieńca dożynkowego. Po prawej i lewej stronie u dołu kompozycji pszczoły ukazane na tle złotych plastrów miodu. Powyżej jednakowe fragmenty ulicy i okazałe budowle w stylu zamkowym, ozdobione biało-czerwonymi flagami. Sygnowany p.d.: JÓZEF MEHOFFER 1932. Z lewej u dołu napis: „Wykonał Krakowski Zakład Witrażów S.G. Żeleński R.P. 1933”. „Alegoria Dobrobytu” to witraż, który możemy podziwiać na drugim półpiętrze. W każdym z trzech pionowych paneli zawarta jest osobna kompozycja, ograniczona po bokach dekoracyjną geometryczną bordiurą. Pośrodku na dole znajduje się podest z łacińską sentencją: „Suae quisque faber fortunae”, znaczącą: „Każdy kowalem swego losu”. Na podeście znajduje się cokół z kowadłem, o który oparty jest młot. Zamyśleni gwarkowie siedzą po jego lewej i prawej stronie. Środkową część wypełnia front budynku z trzema rzędami okien. W bocznych panelach podobne przedstawienia – u dołu podest, na którym siedzą dwaj gwarkowie podtrzymujący duży, oszlifowany kamień szlachetny z malowanym wizerunkiem twarzy kobiety – z lewej różowy, z prawej turkusowo-zielony. Szczegóły malowane na szkle, jak pisał Mehoffer, „tworzą rodzaj grafiki witrażowej”. Za nimi drzewa i architektura jak w panelu środkowym. Sygnowany l.d.: JÓZEF MEHOFFER 1932. Wykonany przez Krakowski Zakład Witrażów S.G. Żeleński R.P. 1933. Witraże Mehoffera od początku po dziś wzbudzają podziw i uznanie. Zachwycają różnorodnością tematyki, bogactwem ornamentów i detali, różnorodnością barw oraz niepowtarzalnym nastrojem. Wizyta w budynku dawnej Kasy Oszczędności to dobra okazja, by przyjrzeć się z bliska tym secesyjnym dziełom i docenić zarówno kunszt doświadczonego, ponad 60-letniego wówczas autora projektów, jak i znakomitych rzemieślników, którzy te dzieła wykonali.